اورژانس چشم پزشکی یزد

در شرایطی که با یک وضعیت اضطراری چشم‌پزشکی در شهر یزد مواجه می‌شوید، اقدام صحیح و سریع چگونه باید باشد و به کدام مراکز درمانی باید مراجعه کرد؟

نخست، ارزیابی دقیق و فوری علائم برای تشخیص سطح بحران؛

دوم، اجرای اقدامات اولیه صحیح و مبتنی بر علم پزشکی که از تشدید آسیب جلوگیری کند؛

سوم، مراجعه بدون اتلاف وقت به مناسب‌ترین مرکز درمانی بر اساس شدت وضعیت و زمان وقوع حادثه.

برای موارد بحرانی و پیچیده، به‌ویژه خارج از ساعات اداری، بیمارستان دولتی-دانشگاهی شهید صدوقی به دلیل برخورداری از کادر تخصصی شبانه‌روزی، انتخاب نخست و قطعی است. آدرس: یزد، بلوار شهید قندی، خیابان ابن سینا تلفن: ۰۳۵۳۸۲۲۴۰۰۰

این راهنما با هدف ارائه یک نقشه راه عملی و دقیق، به تشریح جزئیات هر یک از این مراحل می‌پردازد تا شهروندان یزدی بتوانند در لحظات اضطراب‌آور یک اورژانس چشمی، با اطمینان و آگاهی کامل عمل کنند. درصورتی که پس از مطالعه این مطلب به خدمات چشم پزشکی در شهر یزد اعم از لیست پزشکان، مراکز درمانی و هزینه‌های ویزیت چشم پزشک در یزد نیاز داشتید با ورود به سایت دکترتو، خدمات پزشکی مد نظر خود را پیدا کنید.

اورژانس چشم پزشکی در یزد کجاست؟ معرفی بیمارستان‌های دولتی و خصوصی

پس از انجام اقدامات اولیه صحیح، گام بعدی و حیاتی، انتخاب مرکز درمانی مناسب در شهر یزد است. این انتخاب به سه عامل کلیدی بستگی دارد: شدت و نوع آسیب، زمان وقوع حادثه (ساعات اداری یا غیراداری) و نوع پوشش بیمه‌ای بیمار. ساختار

خدمات درمانی چشم‌پزشکی در یزد به گونه‌ای است که یک سلسله مراتب منطقی برای مراجعه وجود دارد و شناخت این ساختار می‌تواند به شکل قابل توجهی در زمان و کیفیت دریافت خدمات مؤثر باشد.

برای اورژانس‌های بحرانی (سطح ۱)، به‌ویژه مواردی که نیازمند مداخله جراحی فوری هستند (مانند پارگی کره چشم) یا در ساعات غیراداری و ایام تعطیل رخ می‌دهند، بیمارستان دولتی-دانشگاهی شهید صدوقی به عنوان قطب اصلی و انتخاب اول و بلامنازع مطرح است. ماهیت دانشگاهی و آموزشی-درمانی این مرکز تضمین‌کننده حضور دائمی کادر تخصصی، شامل رزیدنت‌های (دستیاران تخصصی) چشم‌پزشکی و متخصصان آنکال (آماده‌باش) به صورت شبانه‌روزی است. این ویژگی منحصر به فرد، این بیمارستان را به مطمئن‌ترین گزینه برای مدیریت پیچیده‌ترین موارد اورژانسی تبدیل می‌کند.

در مقابل، برای شرایط فوری (سطح ۲) که در ساعات اداری رخ می‌دهند، بیمارستان‌های خصوصی پیشرو در یزد گزینه‌های بسیار مناسبی هستند. مراکزی مانند بیمارستان سیدالشهداء، بیمارستان مرتاض و بیمارستان گودرز با برخورداری از کلینیک‌های چشم‌پزشکی مجهز، اتاق‌های عمل تخصصی و حضور چشم‌پزشکان برجسته استان، خدمات باکیفیت و با زمان انتظار بالقوه کمتری را ارائه می‌دهند.

این مراکز به ویژه برای بیمارانی که تحت پوشش بیمه‌های تکمیلی قرار دارند، انتخاب‌های ایده‌آلی محسوب می‌شوند. به عنوان مثال، بیمارستان سیدالشهداء به عنوان تنها مرکز دارای بخش لیزیک در استان، نشان از سطح بالای تجهیزات و فناوری در این مرکز دارد. بنابراین، یک رویکرد هوشمندانه، تطبیق دادن شدت اورژانس با قابلیت‌ها و ساختار هر یک از این مراکز درمانی است.

۱. بیمارستان شهید صدوقی: انتخاب اول برای موارد بحرانی

بیمارستان شهید صدوقی یزد، به عنوان مرکز ثقل نظام ارجاع و درمان در استان و مرکز اصلی آموزشی-درمانی تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی، نقشی مهم در مدیریت اورژانس‌های پیچیده و شدید چشم‌پزشکی ایفا می‌کند. جایگاه این بیمارستان فراتر از یک مرکز درمانی صرف است؛ این مجموعه یک اکوسیستم کامل پزشکی است که در آن، آموزش، پژوهش و درمان در هم تنیده‌اند و این ویژگی، مزیت اصلی آن در شرایط بحرانی است.

مهم‌ترین وجه تمایز این بیمارستان در حوزه اورژانس، حضور دائمی و شبانه‌روزی کادر تخصصی چشم‌پزشکی است. در هر ساعت از شبانه‌روز و در تمام ایام هفته، حتی تعطیلات رسمی، رزیدنت‌های چشم‌پزشکی در بخش اورژانس و بخش چشم‌پزشکی بیمارستان حضور دارند. این پزشکان که در حال گذراندن دوره تخصصی خود هستند، خط اول ارزیابی و مدیریت بیماران اورژانسی را تشکیل می‌دهند.

آن‌ها قادر به انجام معاینات اولیه، تشخیص‌های مقدماتی و شروع اقدامات درمانی ضروری هستند. علاوه بر این، برای هر شیفت کاری، یک متخصص چشم‌پزشکی آنکال تعیین شده است که در صورت نیاز و برای موارد پیچیده یا نیازمند جراحی، توسط رزیدنت فراخوانده شده و در کوتاه‌ترین زمان ممکن در بیمارستان حاضر می‌شود.

این ساختار سلسله مراتبی تضمین می‌کند که هیچ بیمار اورژانسی بدون ارزیابی تخصصی باقی نمی‌ماند. این بیمارستان با داشتن بخش اورژانس عمومی مجهز و بخش تخصصی چشم‌پزشکی، برای رسیدگی به تروماهای شدید چشمی، پارگی‌های کره چشم، سوختگی‌های شیمیایی وسیع و عفونت‌های داخل چشمی، بهترین و مجهزترین انتخاب در سطح استان است. بیمارانی که با چنین شرایطی مواجه هستند، نباید زمان حیاتی را با تلاش برای یافتن مطب شخصی یا کلینیک خصوصی تلف کنند؛ مسیر صحیح و مستقیم، مراجعه فوری به اورژانس بیمارستان شهید صدوقی واقع در بلوار شهید قندی یا صفائیه است. توصیه می‌شود برای یافتن ورودی دقیق اورژانس، پیش از حرکت با شماره تلفن ۰۳۵۳۸۲۲۴۰۰۰ تماس حاصل شود.

۲. بیمارستان‌های خصوصی مجهز: سیدالشهداء، مرتاض و گودرز

در کنار قطب دولتی و دانشگاهی، بخش خصوصی درمان در یزد نیز با برخورداری از بیمارستان‌های مدرن و خوش‌نام، نقش مهمی در ارائه خدمات تخصصی چشم‌پزشکی، به‌ویژه برای موارد فوری (سطح ۲) و بیمارانی که به دنبال خدمات با کیفیت در محیطی خصوصی هستند، ایفا می‌کند. این مراکز که اغلب با اکثر بیمه‌های تکمیلی قرارداد دارند، گزینه‌هایی عالی برای مراجعات در ساعات اداری محسوب می‌شوند.

بیمارستان سیدالشهداء یزد، واقع در خیابان امام خمینی (تلفن: ۰۳۵۳۱۶۵۰۰۰۰)، به عنوان اولین بیمارستان تخصصی و فوق تخصصی خصوصی استان، جایگاه ویژه‌ای دارد. کلینیک چشم‌پزشکی این مرکز از تجهیزات تشخیصی و درمانی پیشرفته‌ای برخوردار است و به عنوان تنها مرکز دارای بخش لیزیک در یزد، شهرت دارد. این ویژگی نشان‌دهنده سرمایه‌گذاری این بیمارستان در فناوری‌های نوین چشم‌پزشکی است و آن را به یک مرکز ارجاع برای خدمات فوق تخصصی تبدیل کرده است.

بیمارستان مرتاض، واقع در خیابان کاشانی (تلفن: ۰۳۵۳۸۲۴۸۰۰۰)، یکی دیگر از مراکز درمانی خصوصی برجسته یزد است که خدمات چشم‌پزشکی جامعی را ارائه می‌دهد. وجود درمانگاه چشم‌پزشکی فعال و اتاق عمل اختصاصی چشم در این بیمارستان، امکان انجام طیف وسیعی از جراحی‌های چشمی را فراهم می‌آورد. این مرکز به دلیل کیفیت خدمات و قرارداد با طیف گسترده‌ای از بیمه‌های تکمیلی، مورد استقبال بسیاری از بیماران قرار گرفته است.

بیمارستان گودرز، واقع در خیابان سلمان فارسی (تلفن: ۰۳۵۳۶۲۷۴۱۶۵)، نیز از مراکز مهم و باسابقه در حوزه چشم‌پزشکی یزد به شمار می‌رود. کلینیک تخصصی و فوق تخصصی این بیمارستان محل فعالیت شماری از چشم‌پزشکان برجسته استان است و همانند بیمارستان سیدالشهداء، این مرکز نیز دارای یک مرکز فوق تخصصی لیزیک می‌باشد. این بیمارستان‌ها در مجموع، یک شبکه قدرتمند از خدمات تخصصی چشم‌پزشکی را در بخش خصوصی ایجاد کرده‌اند که می‌توانند در شرایط فوری و غیربحرانی، پاسخگوی نیازهای درمانی شهروندان با زمان انتظار کمتر و در محیطی آرام‌تر باشند.

بهترین چشم پزشکان یزد برای موارد اورژانسی چه کسانی هستند؟

درک نحوه دسترسی به متخصص در یک شرایط اورژانسی، به اندازه شناخت خود بیماری اهمیت دارد. یک اشتباه رایج در میان بیماران این است که در زمان وقوع یک اورژانس بحرانی (سطح ۱) مانند پارگی چشم در نیمه‌شب، به دنبال شماره تماس مطب شخصی یک چشم‌پزشک معروف می‌گردند. این رویکرد نه تنها ناکارآمد است، بلکه باعث اتلاف زمان طلایی و حیاتی درمان می‌شود. مطب‌های شخصی برای ویزیت‌های برنامه‌ریزی‌شده و موارد غیر اورژانسی طراحی شده‌اند.

مسیر صحیح و استاندارد برای دسترسی به متخصص در یک اورژانس چشم واقعی، مراجعه مستقیم به بخش اورژانس یک بیمارستان مجهز، در وهله اول بیمارستان شهید صدوقی، است. در آنجا، پزشک طب اورژانس پس از انجام ارزیابی‌های اولیه و پایدار کردن وضعیت بیمار، با متخصص چشم‌پزشکی آنکال یا رزیدنت مقیم بیمارستان تماس گرفته و بیمار را برای مشاوره و درمان تخصصی ارجاع می‌دهد. این سیستم تضمین می‌کند که بیمار در سریع‌ترین زمان ممکن تحت نظر یک تیم پزشکی قرار گیرد.

با این حال، شناخت پزشکان متخصص و فوق تخصص برجسته شهر یزد و حوزه‌های فعالیت آن‌ها، برای موارد فوری (سطح ۲) و مراجعات بعدی بسیار ارزشمند است. شهر یزد از حضور چشم‌پزشکان حاذقی در تمامی رشته‌های فوق تخصصی چشم‌پزشکی بهره‌مند است.

پزشکانی با فوق تخصص ویتره و رتین (شبکیه) مانند دکتر سید علی محمد میرآتشی یزدی و دکتر اسماعیل بابائی مزرعه نو، برای مدیریت بیماری‌هایی نظیر جداشدگی شبکیه یا خونریزی‌های دیابتی حیاتی هستند.

متخصصان قرنیه و بیماری‌های خارج چشمی مانند دکتر محمدرضا شجاع و دکتر محسن گوهری، در درمان آسیب‌ها و عفونت‌های سطح چشم تخصص دارند. همچنین، حضور فوق تخصص جراحی پلاستیک چشم و انحراف (اکولوپلاستی) مانند دکتر محمدرضا بشارتی، برای مدیریت آسیب‌های پلک و کاسه چشم ضروری است.

بررسی آدرس مطب این پزشکان نشان می‌دهد که مراکز اصلی خدمات چشم‌پزشکی خصوصی در یزد، در دو محور اصلی بلوار طالقانی و خیابان کاشانی متمرکز شده‌اند. این اطلاعات جغرافیایی می‌تواند برای بیمارانی که در ساعات اداری به دنبال مراجعه فوری به یک متخصص هستند، بسیار راهگشا باشد.

هزینه‌های اورژانس چشم‌پزشکی در یزد و پوشش بیمه‌ها

نگرانی‌های مالی، بخش جدایی‌ناپذیر از هر رویداد پزشکی غیرمنتظره است. آگاهی از ساختار هزینه‌ها و نحوه عملکرد پوشش‌های بیمه‌ای در مراکز درمانی یزد می‌تواند به مدیریت بهتر این جنبه از بحران کمک کرده و از بار روانی بیماران و خانواده‌هایشان بکاهد. هزینه‌های درمانی در یک اورژانس چشم‌پزشکی می‌تواند شامل هزینه ویزیت در اورژانس، هزینه‌های خدمات تشخیصی مانند سونوگرافی چشم و در نهایت، هزینه‌های سنگین‌تر مربوط به جراحی‌های احتمالی باشد.

سیستم پرداخت در مراکز درمانی یزد، یک ساختار دوگانه مبتنی بر نوع مرکز (دولتی یا خصوصی) و نوع بیمه بیمار دارد. در بیمارستان‌های دولتی مانند بیمارستان شهید صدوقی، بیمه‌های پایه نظیر تأمین اجتماعی و بیمه سلامت (خدمات درمانی)، بخش عمده و قابل توجهی از هزینه‌های بستری و خدمات اورژانسی را تحت پوشش قرار می‌دهند. این امر باعث می‌شود بار مالی بر دوش بیمار در این مراکز به مراتب کمتر باشد و به همین دلیل، این مراکز برای عموم مردم، به‌ویژه در موارد پرهزینه، در دسترس‌تر هستند.

در مقابل، در بیمارستان‌های خصوصی مانند سیدالشهداء و مرتاض، اگرچه تعرفه‌ها بالاتر است، اما بیمه‌های تکمیلی نقش کلیدی در کاهش سهم پرداختی بیمار ایفا می‌کنند. اکثر این بیمارستان‌ها با طیف وسیعی از شرکت‌های بیمه تکمیلی قرارداد دارند.

یک نکته جالب توجه در تحلیل فهرست بیمه‌های طرف قرارداد در یزد، حضور پررنگ و گسترده بیمه‌های وابسته به صنایع بزرگ و بانک‌های مستقر در استان است. بیمه‌هایی مانند شرکت سنگ آهن، چادرملو، زغال سنگ طبس و بانک‌های مختلف (ملت، سپه، صادرات و تجارت)، قراردادهای جامعی با بیمارستان‌های برتر خصوصی دارند. این موضوع نشان می‌دهد که کارکنان این سازمان‌های بزرگ اقتصادی، از پوشش درمانی بسیار مطلوبی در مراکز خصوصی یزد برخوردار هستند و می‌توانند با دغدغه مالی کمتری از این خدمات باکیفیت بهره‌مند شوند.

 پیش از مراجعه (در صورت امکان) یا در حین پذیرش، بررسی اعتبار قرارداد بیمه با بیمارستان مورد نظر، یک اقدام مدیریتی هوشمندانه است.

شناخت اورژانس‌های چشمی چه زمانی باید فوراً به پزشک مراجعه کرد؟

مواجهه با هر نوع آسیب یا علامت غیرعادی در چشم، به صورت غریزی نگرانی و اضطراب به همراه دارد. با این حال، تمام مشکلات چشمی از درجه فوریت یکسانی برخوردار نیستند. توانایی تفکیک میان یک وضعیت بحرانی که نیازمند مداخله فوری در اورژانس بیمارستان است و یک مشکل فوری که می‌تواند در اولین فرصت توسط چشم‌پزشک در مطب یا کلینیک بررسی شود، یک مهارت کلیدی در مدیریت صحیح این شرایط به شمار می‌رود. متخصصان چشم‌پزشکی برای تسهیل این تصمیم‌گیری، یک چارچوب طبقه‌بندی سه‌سطحی را تعریف کرده‌اند که به افراد کمک می‌کند شدت وضعیت را ارزیابی کرده و مسیر درمانی صحیح را انتخاب نمایند.

این طبقه‌بندی نه تنها از مراجعات غیرضروری به اورژانس‌های شلوغ بیمارستانی جلوگیری می‌کند، بلکه تضمین می‌نماید که موارد حقیقتاً تهدیدکننده بینایی، زمان طلایی درمان را از دست ندهند.

این چارچوب ارزیابی، مشکلات چشمی را به سه سطح مشخص تقسیم می‌کند.

سطح ۱، یا اورژانس‌های بحرانی، شامل شرایطی است که به صورت مستقیم تمامیت ساختاری کره چشم یا توانایی بینایی را تهدید می‌کنند. این موارد، مانند سوختگی‌های شیمیایی شدید یا ورود جسم خارجی به داخل چشم، نیازمند مداخله تخصصی در عرض چند دقیقه تا حداکثر چند ساعت هستند و هرگونه تأخیر می‌تواند به آسیب‌های دائمی و غیرقابل بازگشت منجر شود. مقصد صحیح برای این سطح از فوریت، بدون شک بخش اورژانس یک بیمارستان مجهز است.

سطح ۲، یا شرایط فوری، به مشکلاتی اطلاق می‌شود که اگرچه به اندازه سطح اول بحرانی نیستند، اما برای جلوگیری از بروز عوارض بعدی یا تسکین علائم شدید، نیازمند ارزیابی توسط چشم‌پزشک ظرف ۲۴ تا ۴۸ ساعت آینده هستند. مواردی مانند خراشیدگی قرنیه یا التهاب‌های شدید ملتحمه در این دسته قرار می‌گیرند. در این شرایط، نیازی به مراجعه نیمه‌شب به اورژانس نیست، اما به تعویق انداختن ویزیت نیز توصیه نمی‌شود.

سطح ۳، یا مشکلات غیرفوری، شامل مواردی است که ناراحت‌کننده هستند اما تهدید آنی برای بینایی محسوب نمی‌شوند. عارضه‌هایی مانند گل‌مژه ساده، خشکی چشم خفیف یا شوره‌های لبه پلک در این گروه جای می‌گیرند و می‌توان با برنامه‌ریزی قبلی و تعیین وقت، برای معاینه و درمان آن‌ها به چشم‌پزشک مراجعه کرد. درک این سه سطح، اولین و مهم‌ترین گام برای یک مدیریت هوشمندانه و مؤثر در زمان بروز مشکلات چشمی است.

۱. سوختگی شیمیایی چشم: خطرناک‌ترین اورژانس چشم

در میان تمامی اورژانس‌های چشم‌پزشکی، سوختگی ناشی از پاشیدگی مواد شیمیایی به داخل چشم، به دلیل سرعت و شدت تخریبی که دارد، یکی از بحرانی‌ترین و خطرناک‌ترین وضعیت‌ها محسوب می‌شود. پاتوفیزیولوژی این نوع آسیب به گونه‌ای است که ماده شیمیایی پس از تماس با سطح چشم، به سرعت فرآیند تخریب بافت را آغاز می‌کند. شدت این آسیب ارتباط مستقیمی با ماهیت ماده شیمیایی، غلظت آن و مدت زمان تماس با بافت‌های حساس چشم دارد.

یک تمایز بالینی بسیار مهم در این زمینه، تفاوت میان مواد اسیدی و مواد قلیایی است. اگرچه هر دو گروه خطرناک هستند، اما مطالعات متعدد سم‌شناسی و چشم‌پزشکی نشان داده‌اند که آسیب ناشی از مواد قلیایی (مانند ترکیبات موجود در مواد لوله‌بازکن، سیمان یا برخی پاک‌کننده‌های صنعتی) به مراتب شدیدتر و عمیق‌تر است. مواد اسیدی با پروتئین‌های سطحی قرنیه واکنش داده و یک سد محافظ نسبی ایجاد می‌کنند که نفوذ بیشتر اسید به لایه‌های عمقی‌تر را محدود می‌سازد.

در مقابل، مواد قلیایی با چربی‌های غشای سلولی واکنش داده و فرآیندی به نامصابونی شدن را ایجاد می‌کنند. این واکنش نه تنها سد محافظی ایجاد نمی‌کند، بلکه مسیر را برای نفوذ سریع و عمیق ماده قلیایی به ساختارهای داخلی چشم مانند اتاق قدامی، عنبیه و حتی عدسی هموار می‌سازد.

به همین دلیل، اقدام اولیه در مواجهه با سوختگی شیمیایی، حیاتی‌ترین و تعیین‌کننده‌ترین بخش از مدیریت درمان است. اصل طلایی در این شرایط، شستشوی فوری، ممتد و فراوان چشم با هر نوع آب تمیز در دسترس (آب لوله‌کشی، آب بطری و غیره) به مدت حداقل ۱۵ تا ۲۰ دقیقه است.

این اقدام باید بلافاصله در صحنه حادثه و پیش از انتقال بیمار به مرکز درمانی انجام شود. هدف از این کار، رقیق‌سازی و حذف حداکثری ماده شیمیایی از سطح و چین‌های پلکی چشم است. برای انجام صحیح این کار، باید سر را به سمتی چرخاند که چشم آسیب‌دیده به سمت پایین قرار گیرد تا از سرایت آب آلوده به ماده شیمیایی به چشم سالم جلوگیری شود. باز نگه داشتن پلک‌ها با انگشتان برای اطمینان از رسیدن آب به تمام سطوح چشم ضروری است. هر ثانیه تأخیر در شروع شستشو، به ماده شیمیایی فرصت بیشتری برای نفوذ و تخریب می‌دهد و این آسیب‌ها اغلب غیرقابل بازگشت هستند.

۲. اورژانس چشم در اثر آسیب نافذ و جسم خارجی که هرگز خودتان نباید خارج نکنید!

آسیب‌های نافذ به کره چشم، که در اثر ورود اجسام خارجی تیز مانند براده فلز، تکه‌های شیشه، میخ یا هر شیء پرتاب‌شده دیگری رخ می‌دهند، در زمره اورژانس‌های مطلق جراحی چشم‌پزشکی قرار می‌گیرند. در این نوع تروما، یکپارچگی ساختاری دیواره کره چشم (شامل قرنیه یا صلبیه) نقض شده و یک مسیر مستقیم میان محیط خارج و فضای استریل داخل چشم ایجاد می‌شود. این وضعیت نه تنها ریسک بسیار بالای عفونت‌های شدید داخل چشمی (اندوفتالمیت) را به همراه دارد، بلکه می‌تواند به ساختارهای حیاتی مسئول بینایی مانند عنبیه، عدسی و شبکیه آسیب مستقیم وارد کند.

یک باور غلط و بسیار خطرناک در میان عموم، تلاش برای خارج کردن جسم خارجی فرورفته در چشم است. این اقدام، که اغلب از روی غریزه و برای رفع ناراحتی انجام می‌شود، می‌تواند عواقب فاجعه‌باری داشته باشد. جسم خارجی ممکن است با مسدود کردن محل پارگی، مانند یک درپوش عمل کرده و از خروج مایعات و محتویات داخلی چشم (زلالیه و زجاجیه) یا خونریزی جلوگیری کند. برداشتن ناگهانی آن می‌تواند منجر به افت شدید فشار چشم، خروج ساختارهای داخلی و تشدید خونریزی شود. علاوه بر این، حرکت دادن جسم در داخل بافت‌های ظریف چشم می‌تواند باعث ایجاد پارگی‌های بیشتر در عنبیه، آسیب به کپسول عدسی و ایجاد آب مروارید تروماتیک، یا حتی پارگی شبکیه شود.

بنابراین، پروتکل استاندارد و مبتنی بر شواهد علمی در مواجهه با آسیب نافذ، بر دو اصل استوار است: عدم دستکاری و محافظت. به هیچ عنوان نباید جسم را لمس کرد، کشید یا برای خارج کردن آن تلاش نمود. همچنین شستن چشم با آب در این شرایط ممنوع است، زیرا می‌تواند باکتری‌ها و آلودگی‌ها را مستقیماً به داخل کره چشم هدایت کند. اقدام صحیح، محافظت از چشم در برابر هرگونه فشار یا ضربه احتمالی بیشتر است.

بهترین روش برای این کار، قرار دادن یک محافظ سفت مانند پایه یک لیوان کاغذی یا یک محافظ چشمی پلاستیکی بر روی استخوان‌های اطراف چشم (کاسه چشم) به گونه‌ای است که هیچ تماسی با خود کره چشم یا جسم خارجی نداشته باشد. سپس این محافظ باید با چسب نواری در جای خود محکم شود. این اقدام ساده، چشم را تا رسیدن به مرکز جراحی ایمن نگه می‌دارد و به جراح اجازه می‌دهد در شرایط کنترل‌شده اتاق عمل و با ابزار میکروسکوپی، برای خارج کردن جسم و ترمیم آسیب اقدام کند.

۳. کاهش دید ناگهانی و بدون درد علامت اورژانس سکته چشمی

یکی از موذیانه‌ترین و در عین حال بحرانی‌ترین علائم در چشم‌پزشکی، کاهش دید ناگهانی، عمیق و غالباً بدون درد در یک چشم است. این علامت، برخلاف شرایط دردناکی مانند گلوکوم حاد، ممکن است توسط بیمار جدی گرفته نشود، اما در حقیقت زنگ خطری برای یک وضعیت اورژانسی عروقی به نام انسداد سرخرگ مرکزی شبکیه ( یا CRAO) است. این عارضه که در میان عموم به “سکته چشمی” شهرت دارد، معادل سکته مغزی در چشم است و زمانی رخ می‌دهد که یک لخته خون یا پلاک کلسترول، شریان اصلی خون‌رسان به شبکیه را مسدود کند.

شبکیه، بافت عصبی حساس به نور در قسمت خلفی چشم، متابولیسم بسیار بالایی دارد و برای عملکرد صحیح، نیازمند دریافت مداوم اکسیژن و مواد مغذی از طریق جریان خون است. با وقوع انسداد در سرخرگ مرکزی، خون‌رسانی به لایه‌های داخلی شبکیه به طور کامل قطع می‌شود. این وضعیت منجر به بروز ایسکمی (کم‌خونی بافتی) و آسیب سریع و غیرقابل بازگشت به سلول‌های عصبی شبکیه، به ویژه سلول‌های گانگلیونی، می‌شود. مطالعات بالینی نشان داده‌اند که آسیب‌های دائمی به شبکیه تنها پس از گذشت ۹۰ تا ۱۰۰ دقیقه از قطع کامل جریان خون آغاز می‌شود.

این پنجره زمانی بسیار کوتاه، فوریت مطلق این وضعیت را نشان می‌دهد. هر دقیقه تأخیر در برقراری مجدد جریان خون، شانس بازگشت بخشی از بینایی را به شدت کاهش می‌دهد. اگرچه درمان‌های قطعی برای این عارضه محدود هستند، اما اقدامات فوری در بخش اورژانس مانند ماساژ چشم، کاهش فشار داخل چشم با دارو یا اقدامات مداخله‌ای برای حل کردن لخته، ممکن است در ساعات اولیه پس از وقوع حادثه بتوانند لخته را جابجا کرده و خون‌رسانی را تا حدی برقرار سازند.

بنابراین، هر فردی که دچار افت دید ناگهانی و بدون درد می‌شود، باید این علامت را به عنوان یک سکته تلقی کرده و بدون کوچکترین معطلی خود را به نزدیک‌ترین مرکز اورژانس مجهز برساند. این وضعیت یک نمونه بارز از اصل «زمان یعنی بینایی» است که در آن، سرعت عمل بیمار و کادر درمانی، تعیین‌کننده نهایی سرنوشت بینایی خواهد بود.

۴. اورژانس گلوکوم حاد زاویه بسته: درد شدید و تاری دید

گلوکوم حاد زاویه بسته، که به آب سیاه حاد نیز معروف است، یک اورژانس چشم‌پزشکی است که با افزایش ناگهانی و بسیار شدید فشار داخل چشم (IOP) مشخص می‌شود. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که مسیر خروج مایع زلالیه (مایعی که فضای داخلی چشم را پر می‌کند) در زاویه اتاق قدامی چشم به طور ناگهانی مسدود شود. این انسداد باعث تجمع مایع و افزایش انفجاری فشار در داخل کره چشم می‌شود، فشاری که می‌تواند در عرض چند ساعت از محدوده طبیعی (۱۰-۲۱ میلی‌متر جیوه) به بیش از ۵۰ یا ۶۰ میلی‌متر جیوه برسد.

این فشار بسیار بالا، نیروی مخربی را مستقیماً بر روی حساس‌ترین ساختار چشم، یعنی عصب بینایی، وارد می‌کند. عصب بینایی که مسئول انتقال اطلاعات تصویری از شبکیه به مغز است، به شدت به فشار بالا حساس بوده و این فشار می‌تواند جریان خون به سر عصب را مختل کرده و باعث مرگ سلول‌های عصبی آن شود. آسیب به عصب بینایی در اثر گلوکوم، دائمی و غیرقابل بازگشت است و به همین دلیل، کاهش فوری فشار چشم در این شرایط، اولویت مطلق درمانی است. متخصصان چشم‌پزشکی معتقدند که برای جلوگیری از آسیب دائمی و شدید به عصب بینایی، فشار چشم باید در عرض ۱ تا ۳ ساعت پس از شروع علائم، به سطح ایمن بازگردانده شود.

مجموعه علائم کلاسیک گلوکوم حاد به قدری مشخص است که آن را از سایر علل قرمزی و درد چشم متمایز می‌کند. بیمار معمولاً با درد شدید و طاقت‌فرسا در چشم و ناحیه اطراف آن (که اغلب به صورت سردرد در همان سمت توصیف می‌شود) مراجعه می‌کند. این درد به حدی شدید است که می‌تواند باعث بروز تهوع و استفراغ شود، علامتی که گاهی منجر به تشخیص اشتباه مشکلات گوارشی یا مغزی می‌گردد. تاری دید شدید و مشاهده هاله‌های رنگین‌کمانی در اطراف منابع نور (مانند لامپ‌ها) از دیگر علائم کلیدی هستند که به دلیل اِدِم یا ورم قرنیه ناشی از فشار بالا ایجاد می‌شوند. تمایز این وضعیت با التهاب ملتحمه (کنژنکتیویت) که معمولاً با درد شدید، کاهش دید یا تهوع همراه نیست، برای تشخیص صحیح و اقدام به‌موقع بسیار حائز اهمیت است.

۵. اورژانس جداشدگی شبکیه: مشاهده جرقه نور و مگس‌پران

جداشدگی شبکیه یک وضعیت اورژانسی جدی است که در آن، بافت عصبی حساس به نور شبکیه از لایه زیرین خود (اپی‌تلیوم رنگدانه شبکیه) که مسئول تغذیه و حمایت آن است، جدا می‌شود. این جدایی، ارتباط شبکیه با منبع خون‌رسانی خود را قطع کرده و در صورتی که به سرعت درمان نشود، منجر به مرگ سلول‌های گیرنده نور (فتورسپتورها) و از دست رفتن دائمی بینایی در ناحیه درگیر می‌شود. این عارضه اغلب با یک پارگی یا سوراخ در شبکیه آغاز می‌شود که به مایع زجاجیه (ماده ژله‌ای داخل چشم) اجازه می‌دهد به زیر شبکیه نفوذ کرده و آن را از بستر خود بلند کند.

مجموعه علائم هشداردهنده این بیماری، که بیمار باید نسبت به آن‌ها کاملاً هوشیار باشد، ماهیت کاملاً بصری دارند. یکی از اولین و شایع‌ترین نشانه‌ها، مشاهده ناگهانی جرقه‌های نورانی یا فلاش‌های نوری (Photopsia) در میدان دید محیطی است. این جرقه‌ها که اغلب شبیه به فلاش دوربین یا رعد و برق توصیف می‌شوند، ناشی از تحریک مکانیکی سلول‌های شبکیه توسط کشش زجاجیه در محل پارگی است.

علامت کلیدی دیگر، افزایش ناگهانی و شدید در تعداد اجسام شناور یا مگس‌پران است. این اجسام شناور که به صورت نقاط، خطوط یا تارهای عنکبوت تیره در میدان دید ظاهر می‌شوند، در واقع سایه تجمعات سلولی یا خونریزی‌های کوچک ناشی از پارگی شبکیه بر روی خود شبکیه هستند. اگرچه بسیاری از افراد به طور طبیعی تعدادی مگس‌پران دارند، اما افزایش ناگهانی و رگباری آن‌ها یک علامت خطر جدی است.

پیشرونده‌ترین و نگران‌کننده‌ترین علامت، احساس وجود یک پرده یا سایه تاریک است که به آرامی از یک سمت (معمولاً از محیط) به سمت مرکز میدان دید پیشروی می‌کند. این سایه دقیقاً منطبق بر ناحیه‌ای از شبکیه است که از بستر خود جدا شده و دیگر قادر به دریافت تصویر نیست. در صورت عدم مداخله جراحی فوری برای اتصال مجدد شبکیه، این پرده به تدریج تمام میدان دید را فرا گرفته و منجر به نابینایی کامل در چشم مبتلا می‌شود. درمان این عارضه تقریباً همیشه نیازمند جراحی (مانند ویترکتومی یا اسکلرال باکلینگ) است و موفقیت آن در حفظ بینایی، وابستگی مستقیمی به سرعت مراجعه بیمار پس از شروع علائم دارد.

کمک‌های اولیه اورژانس چشم تا قبل از رسیدن به بیمارستان چه کنیم؟

در زنجیره مدیریت یک اورژانس چشمی، اقدامات اولیه که توسط خود فرد آسیب‌دیده یا اطرافیان وی در دقایق نخست پس از حادثه انجام می‌شود، نقشی حیاتی و گاه تعیین‌کننده در نتیجه نهایی درمان ایفا می‌کند. هدف اصلی و بنیادین از این اقدامات، درمان آسیب نیست، بلکه جلوگیری از وارد آمدن آسیب بیشتر است. بسیاری از واکنش‌های غریزی و ناآگاهانه می‌توانند یک آسیب قابل کنترل را به یک فاجعه غیرقابل جبران تبدیل کنند. بنابراین، پیش از پرداختن به کارهایی که باید انجام داد، شناخت و رعایت دقیق کارهایی که مطلقاً نباید انجام شوند، از اهمیت بالاتری برخوردار است.

قانون طلایی کمک‌های اولیه چشم، “آسیب بیشتر وارد نکنید” است. این قانون شامل چند ممنوعیت کلیدی است.

اول، از مالیدن یا فشار دادن چشم آسیب‌دیده تحت هر شرایطی باید اجتناب کرد. این کار می‌تواند فشار داخل چشم را افزایش دهد، محتویات داخلی را در صورت وجود پارگی خارج کند، یا یک جسم خارجی سطحی را بر روی قرنیه کشیده و باعث خراشیدگی وسیع شود. دوم،

هرگز نباید برای خارج کردن جسمی که در کره چشم فرو رفته است تلاش کرد. همانطور که پیشتر توضیح داده شد، این کار می‌تواند منجر به خونریزی شدید و آسیب به ساختارهای داخلی شود.

سوم، استفاده از ابزارهایی مانند موچین، گوش‌پاک‌کن یا هر وسیله دیگری برای دستکاری چشم ممنوع است.

چهارم، ریختن هرگونه قطره چشمی یا پماد دارویی (به جز اشک مصنوعی استریل برای شستشوی ملایم یا آب تمیز در موارد سوختگی شیمیایی) بدون تجویز پزشک می‌تواند وضعیت را بدتر کند، تشخیص را دشوار سازد یا باعث واکنش‌های ناخواسته شود.

پروتکل صحیح اقدامات اولیه، کاملاً به نوع آسیب بستگی دارد. این رویکرد افتراقی تضمین می‌کند که هر مداخله‌ای متناسب با مکانیسم آسیب و با هدف به حداقل رساندن صدمات ثانویه انجام شود. درک این پروتکل‌های مشخص برای انواع شایع آسیب‌های چشمی، یک ابزار قدرتمند برای هر فردی است تا بتواند در لحظات بحرانی، به مؤثرترین شکل ممکن به خود یا دیگران کمک کند.

چگونه در شرایط اورژانسی و اضطراری به چشم آسیب‌دیده کمک کنیم؟ (بر اساس نوع آسیب)

پس از درک اصول کلی و ممنوعیت‌ها در کمک‌های اولیه چشم، اکنون می‌توان به پروتکل‌های اختصاصی برای هر نوع آسیب پرداخت. این دستورالعمل‌های عملی، نقشه راهی شفاف برای مدیریت دقایق اولیه پس از وقوع حادثه تا رسیدن به مرکز درمانی ارائه می‌دهند.

برای سوختگی شیمیایی: همانطور که پیشتر تأکید شد، زمان در این نوع آسیب، مهم‌ترین فاکتور است. اقدام صحیح، شستشوی فوری و بدون وقفه چشم با حجم زیادی از آب تمیز به مدت حداقل ۱۵ تا ۲۰ دقیقه است. این کار باید بر تمام اقدامات دیگر، از جمله تماس با اورژانس یا حرکت به سمت بیمارستان، اولویت داشته باشد. در حین شستشو، پلک‌ها باید با انگشتان کاملاً باز نگه داشته شوند تا جریان آب به تمام قسمت‌های سطح چشم و زیر پلک‌ها برسد. یک نکته بسیار مهم که باید از آن اجتناب کرد، تلاش برای “خنثی کردن” ماده شیمیایی است. به عنوان مثال، استفاده از یک ماده قلیایی برای خنثی کردن اسید یا برعکس، یک واکنش شیمیایی گرمازا ایجاد می‌کند که خود باعث سوختگی حرارتی شده و آسیب را دوچندان می‌کند.

برای ورود جسم نافذ: پروتکل در این مورد، کاملاً در نقطه مقابل سوختگی شیمیایی قرار دارد. هدف اصلی، ایمن‌سازی و بی‌حرکت کردن جسم و محافظت از چشم در برابر هرگونه فشار است. به هیچ عنوان نباید چشم را شست، زیرا این کار میکروب‌ها را به داخل زخم هدایت می‌کند. اقدام صحیح، ساختن یک سپر محافظ است. قرار دادن پایه یک لیوان کاغذی یا پلاستیکی بر روی استخوان‌های کاسه چشم به طوری که هیچ فشاری به کره چشم یا جسم وارد نشود و سپس محکم کردن آن با چسب، بهترین راهکار است. این سپر از حرکات ناخواسته جسم و آسیب بیشتر در حین انتقال بیمار به بیمارستان جلوگیری می‌کند.

برای ضربه غیرنافذ (ضربه با مشت یا توپ): در این موارد که یکپارچگی کره چشم حفظ شده، نگرانی اصلی، کنترل تورم و خونریزی داخلی است. استفاده از یک کمپرس سرد، مانند کیسه یخ که در یک پارچه پیچیده شده، و قرار دادن آرام آن بر روی استخوان‌های اطراف چشم (نه مستقیماً روی پلک‌ها) می‌تواند به انقباض عروق و کاهش ورم و کبودی کمک کند. باید از فشار مستقیم بر روی خود کره چشم اجتناب شود. همچنین، توصیه می‌شود از مصرف داروهای رقیق‌کننده خون مانند آسپرین یا ایبوپروفن خودداری شود، زیرا این داروها می‌توانند خطر خونریزی داخلی چشم (هایفما) را افزایش دهند.

برای خراش یا ذرات کوچک خارجی (مانند شن یا گرد و غبار): در این شرایط، بهترین راهکار اجازه دادن به مکانیسم‌های طبیعی چشم برای دفع ذره است. پلک زدن مکرر و تولید اشک، اغلب برای خارج کردن این ذرات کافی است. می‌توان از قطره‌های اشک مصنوعی استریل برای شستشوی ملایم سطح چشم و تسهیل خروج ذره استفاده کرد. مهم‌ترین اقدام ممنوعه در این حالت، مالیدن چشم است که می‌تواند ذره را بر روی سطح حساس قرنیه کشیده و باعث خراشیدگی‌های دردناک شود.